در دهه‌های اخیر، روش تحریک عمقی مغز تحولی بزرگ در علم نورولوژی ایجاد کرده است و امید تازه‌ای به هزاران بیمار مبتلا به اختلالات حرکتی همچون پارکینسون، دیستونی و لرزش اساسی بخشیده است. این روش نوین با ترکیب جراحی پیشرفته مغز و اعصاب و فناوری‌های عصبی مدرن، فعالیت غیرطبیعی مغز را تنظیم کرده و باعث بازگشت حرکات نرم‌تر، دقیق‌تر و کنترل‌شده‌تر می‌شود.
تحریک عمقی مغز (DBS) چیست؟
تحریک عمقی مغز یک روش جراحی کم‌تهاجمی است که در آن الکترودهای بسیار ظریف در نواحی خاصی از مغز که مسئول کنترل حرکات بدن هستند، کاشته می‌شوند. این الکترودها به دستگاه کوچکی به نام تحریک‌کننده عصبی (Neurostimulator) یا “ضربان‌ساز مغزی” متصل می‌شوند که زیر پوست قفسه سینه قرار می‌گیرد. این دستگاه با ارسال پالس‌های الکتریکی کنترل‌شده، سیگنال‌های عصبی ناهماهنگ و غیرطبیعی را که موجب لرزش، سفتی و حرکات غیرارادی می‌شوند، تنظیم می‌کند.
بر خلاف جراحی‌های سنتی که موجب تخریب بافت مغز می‌شوند، DBS هیچ بخش از مغز را از بین نمی‌برد و آسیبی به ساختارهای آن نمی‌زند. این روش با تنظیم دقیق فعالیت عصبی، امکان درمانی قابل تنظیم، برگشت‌پذیر و شخصی‌سازی‌شده را برای هر بیمار فراهم می‌کند.
بیماری‌هایی که با DBS درمان می‌شوند
روش تحریک عمقی مغز عمدتاً برای درمان بیماری‌های عصبی به کار می‌رود که پاسخ مناسبی به داروها نمی‌دهند. از جمله:
بیماری پارکینسون: کاهش لرزش، سفتی عضلات و کندی حرکات همراه با بهبود پاسخ بدن به دارو.
لرزش اساسی (Essential Tremor): کاهش قابل توجه حرکات غیرارادی، به ویژه در دست‌ها و بازوها.
دیستونی: کنترل انقباض‌های غیرارادی عضلات و وضعیت‌های غیرطبیعی بدن.
اختلال وسواس فکری–عملی (OCD): در برخی موارد شدید و مقاوم به درمان دارویی، DBS می‌تواند به کنترل علائم کمک کند.
همچنین پژوهشگران در حال بررسی کاربرد DBS در درمان صرع، سندرم تورت و افسردگی هستند که افق‌های جدیدی را در درمان بیماری‌های عصبی می‌گشاید.
نحوه انجام عمل DBS
معمولاً درمان با DBS در دو مرحله انجام می‌شود:
کاشت الکترودها: با استفاده از روش‌های تصویربرداری پیشرفته مانند MRI و CT Scan، جراحان مغز و اعصاب محل دقیق ناحیه‌ای از مغز را که مسئول حرکات غیرطبیعی است (مانند هسته زیر تالاموس STN یا گلوبوس پالیدوس GPi) شناسایی کرده و الکترودها را با دقت در آن ناحیه قرار می‌دهند.
کاشت و تنظیم دستگاه تحریک‌کننده: دستگاه تحریک‌کننده زیر پوست قفسه سینه کار گذاشته شده و از طریق سیم‌های باریک به الکترودها متصل می‌شود. پس از بهبودی، نورولوژیست دستگاه را به‌صورت خارجی برنامه‌ریزی می‌کند تا پالس‌های الکتریکی متناسب با علائم بیمار تنظیم شوند.
تنظیمات دوره‌ای و پیگیری‌های منظم از بخش‌های حیاتی این درمان محسوب می‌شوند و نیازمند همکاری نزدیک میان نورولوژیست و جراح مغز و اعصاب هستند تا بهترین نتیجه و کمترین عوارض حاصل شود.
مزایای تحریک عمقی مغز (DBS)
کاهش چشمگیر لرزش‌ها و علائم حرکتی
کاهش نیاز به داروها و در نتیجه کاهش عوارض جانبی آن‌ها مانند دیسکینزی (حرکات غیرارادی)
بهبود تحرک، هماهنگی و استقلال بیمار
قابل تنظیم و برگشت‌پذیر بودن درمان بدون نیاز به جراحی مجدد
افزایش کیفیت زندگی بیماران مبتلا به اختلالات حرکتی پیشرفته
جمع‌بندی
روش تحریک عمقی مغز (DBS) یکی از بزرگ‌ترین دستاوردهای علم نورولوژی در عصر حاضر است. این فناوری با ترکیب علم پزشکی و تکنولوژی پیشرفته، توانسته است استقلال، آرامش و کیفیت زندگی را به بیماران مبتلا به اختلالات حرکتی بازگرداند. با افزایش آگاهی عمومی و گسترش دسترسی به این روش در کشورهای منطقه از جمله ایران، DBS مرزهای جدیدی را در درمان بیماری‌های عصبی ترسیم کرده و افق‌های تازه‌ای از امید برای بیماران گشوده است.
