اختلالات پارانورمال (Parasomnias) دسته‌ای از اختلالات خواب هستند که با رفتارهای غیرطبیعی، حرکات، احساسات، ادراکات یا رؤیاهای غیرمعمول در هنگام به خواب رفتن، در طول خواب یا هنگام بیدار شدن همراه‌اند. این اختلالات می‌توانند کیفیت خواب را به شدت تحت تأثیر قرار داده و عملکرد روزانه فرد را مختل کنند؛ به همین دلیل، شناسایی و درمان به‌موقع آن‌ها اهمیت زیادی دارد.
انواع رایج پاراسومنیا شامل راه رفتن در خواب (سومنامبولیسم)، وحشت شبانه، اختلال رفتار در خواب REM، صحبت در خواب، فلج خواب و بیداری‌های گیج‌کننده است. برخی افراد ممکن است در این حالت‌ها حرکات پیچیده‌ای انجام دهند؛ مانند نشستن، راه رفتن یا حتی انجام فعالیت‌های روزمره بدون اینکه آگاهی کامل داشته باشند. با وجودی که این رفتارها ممکن است عمدی به نظر برسند، فرد معمولاً هیچ‌گونه آگاهی یا حافظه‌ای از آن‌ها ندارد.
این اختلالات ممکن است در مراحل مختلف چرخه خواب رخ دهند. به عنوان مثال، وحشت‌های شبانه و راه رفتن در خواب معمولاً در مرحله خواب غیر-REM اتفاق می‌افتند، در حالی که اختلال رفتار در خواب REM در مرحله خواب REM رخ داده و ممکن است شامل اجرای فیزیکی رؤیاهای زنده باشد.
دلایل بروز پاراسومنیا متفاوت‌اند و می‌توانند شامل عوامل ژنتیکی، کم‌خوابی، استرس، مصرف برخی داروها یا مواد، و بیماری‌های عصبی یا روانپزشکی زمینه‌ای باشند. کودکان بیشتر در معرض این اختلالات قرار دارند، ولی بزرگسالان نیز می‌توانند در شرایط خاص مانند اضطراب شدید یا الگوهای نامنظم خواب دچار آن شوند.
درمان پاراسومنیا بسته به نوع و شدت آن متغیر است. در موارد خفیف، بهبود بهداشت خواب—مانند داشتن برنامه خواب منظم و ایجاد محیطی امن برای خواب—ممکن است کافی باشد. در موارد شدیدتر، درمان‌هایی مانند رفتاردرمانی شناختی (CBT)، دارودرمانی یا درمان بیماری زمینه‌ای توصیه می‌شود.
شناسایی علائم پاراسومنیا و مشاوره با متخصص خواب می‌تواند به بهبود کیفیت خواب و سلامت کلی فرد کمک کند. تشخیص زودهنگام و درمان شخصی‌سازی‌شده، کلید مدیریت موفق این گروه پیچیده از اختلالات خواب است.
